Terapia EMDR a psychoonkologia

Tytuł oryginalny "Valutazione dell’efficacia della psicoterapia in psiconcologia: confronto tra EMDR e altra terapia di supporto psicologico". Rivista di Psicoterapia EMDR 2014; 27: 45-46

OCENA SKUTECZNOŚCI PSYCHOTERAPII

W PSYCHOONKOLOGII:

PORÓWNANIE TERAPII EMDR I INNEJ TERAPII WSPARCIA

PSYCHOLOGICZNEGO

Dott.ssa Elisa Faretta, Psicoterapeuta, Supervisore E.M.D.R
Dott.ssa Tiziana Agazzi, Psicoterapeuta, Supervisore E.M.D.R.
Dott.ssa Elisa Poli, Psicoterapeuta, E.M.D.R Pratictionaire
Dott.ssa Stefania Sacchezin, psicooncologa, psicotraumatologa
Dott.ssa Valentina Zambon, psicologa

WPROWADZENIE

   Choroba nowotworowa to trauma, która obejmuje wszystkie obszary ludzkiego życia: sferę fizyczną, psychologiczną, zasoby własne, duchowe, stosunki społeczne i międzyludzkie. Dogłębne zrozumienie, jak taka osoba żyje, jakie są konsekwencje choroby i zastosowanych terapii, jest sprawą fundamentalną i niezbędną w celu zapewnienia pacjentowi niezbędnego wsparcia, zwłaszcza w następujących obszarach:
a.   wpływ psychologiczny i społeczny choroby na pacjenta, jego rodzinę i na zespół opiekujący się (equipe curante);
b.   rola czynników psychologicznych, społecznych i behawioralnych w profilaktyce, wczesnej diagnozie i przy leczeniu choroby nowotworowej.
   Interwencję psychoterapeutyczną w przypadku choroby nowotworowej można zdefiniować jako zbiór interwencji nakierowanych na przywrócenie równowagi emocjonalnej i relacyjnej (optymalny dla osoby dotkniętej chorobą i znajdującej się w trudnej sytuacji) poprzez wspieranie zasobów pacjenta oraz jego środowiska (Faretta, 2012). Interwencja skierowana jest na procesy psychologiczne i na objawy związane z PTSD, często współwystępujące z diagnozą choroby nowotworowej. Ogromny stres psychologiczny, będący efektem poważnej choroby, może spowodować pogorszenie stanu emocjonalnego. Liczne badania analizowały związki między depresją, chorobami nowotworowymi i zmniejszoną odpornością immunologiczną pacjentów. Wpływ tzw. wydarzeń traumatycznych „life events” (np. śmierć kogoś bliskiego z rodziny lub najlepszego przyjaciela) i przede wszystkim wszelkich nagłych, wstrząsających wydarzeń, od lat są obiektem wielu badań (Biondi, 1995; Lazzari, 2007; Servan Schreiber 2008). Podstawowe założenia klinicznego wykorzystania EMDR w obszarze psychoonkologii, bazują na uwzględnieniu faktu, iż przed pojawieniem się choroby, wykazano występowanie traumatycznych wydarzeń wpływających na równowagę psycho-fizyczną. Terapia EMDR w pracy z trudnymi i traumatycznymi wspomnieniami jest kluczowa, gdyż prowadzi do znajdowania rozwiązań problemów związanych z tymi wspomnieniami na poziomie emocjonalnym, poznawczym i fizycznym. Ten rodzaj pracy sprzyja również wzmocnieniu zasobów pacjentów i ich odporności, a w konsekwencji - korzystnej dla nich równowagi psychofizycznej (Faretta, 2010). Informacja o diagnozie choroby nowotworowej sama w sobie jest traumatycznym wydarzeniem, jako że osoba niespodziewanie znajduje się w sytuacji konieczności skonfrontowania się z sytuacją zagrażającą życiu. Wykorzystanie terapii EMDR (Papulin, 2008) może być niezwykle skuteczne w rozwiązaniu konsekwencji, będących efektem tego doświadczenia i sytuacji z nim związanych.

BADANIE PILOTAŻOWE

Badanie pilotażowe przeprowadzono początkowo na 18 pacjentach, którzy prezentowali różnego rodzaju choroby onkologiczne i którzy zostali poddani terapii EMDR. Głównym założeniem było wykazanie adekwatności i skuteczności wytycznych zawartych w protokole EMDR i, w konsekwencji, weryfikacja, czy istnieje istotna statystycznie różnica w wartościach stanowiących o lęku, stresie, depresji, równowadze emocjonalnej i aktywnych strategiach adaptacji u pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową, poddanych terapii EMDR.
Dobór pacjentów do badania pilotażowego bazował na precyzyjnie wyznaczonych kryteriach włączenia i wyłączenia z badania.

Kryteria włączenia do badania:
a)   Osoby ze zdiagnozowaną choroba nowotworową
b)   Osoby ze zdiagnozowanymi zgodnie z DSM IV-R zaburzeniami lękowymi i/lub depresyjnymi
c)   Osoby ze wskazaniami do terapii krótkoterminowej

Zdecydowano również o włączeniu do badania pacjentów będących w trakcie terapii psychofarmakologicznej, zapewniając ten sam schemat dawkowania leków podczas całego czasu trwania protokołu psychoterapeutycznego.

Kryteria wyłączenia z badania:
a)   Karnofsky Performance Status <50%
b)   Rokowanie krótsze niż 12 miesięcy
c)   Obecność ciężkich zaburzeń psychiatrycznych (psychoza, choroba afektywna dwubiegunowa, zaburzenia poznawcze)
d)   Wiek poniżej 20 i powyżej 75 lat

Do oceny skuteczności terapii EMDR została stworzona bateria testów zastosowana przed rozpoczęciem terapii, po szóstej sesji i na koniec terapii (przy 12 sesji).

W skład baterii testów weszły:

•   Wywiad semistrukturalny (T0)
•   Karnofsky Performance Status (T0)
•   SCL-90 Symtom checlist (Derogatis, Lipmann, Covi, 1973, T0, T1, T2)
•   Back Depression Inventory-BDI ( T0,T1,T2)
•   STAI Y1 (Spielberg,et al. 1983, T0, T1, T2)
•   COPE INVETORY (Sica et al., 2008, T0, T1, T2)
•   NRS (T0, T1, T2)
•   Dawidson Trauma Scale - DTS (T0, T1, T2)
•   Post-Traumatic Grow Index - PTGI ( T1, T2)
•   PGI-I (Patient Global Impression of Improvement, T2)

WYNIKI

Jak wynika z pierwszej analizy wyników otrzymanych podczas badania pilotażowego, zastosowanie terapii EMDR przyniosło znaczącą redukcję symptomów PTSD, redukcję poziomu lęku i depresji, zrównoważenie poziomu emocjonalnego oraz utrzymanie go na normalnym poziomie, wzmocnienie umiejętności radzenia sobie ze stresem, a w związku z tym poprawę jakości życia (wzrost post-traumatyczny). W sposób szczególny dane dotyczące SCL-90 (wykres 1), wskazują na redukcję symptomów we wszystkich przeanalizowanych skalach. W sposób szczególny widoczna jest poprawa przed i po terapii na podskali opisującej lęk, depresję, somatyzację, obsesje, natręctwa i sen.
Jeśli chodzi o wyniki DTS (wykres 2 i 3), uwidacznia się poprawa w sferze symptomów post-traumatycznych, zarówno w zakresie częstotliwości, jak i nasilenia objawów związanych z traumatycznym wydarzeniem (choroba/diagnoza). Ta poprawa wydaje się być najbardziej wyraźna na końcu terapii EMDR, chociaż już po 6 sesjach można zaobserwować cofanie się symptomów post-traumatycznych. Także wyniki dotyczące Post-Traumatic Grow Index (wykres 4) są bardzo obiecujące, jako że demonstrują pozytywną zmianę w sferze jakości życia pacjentów, którzy korzystali z terapii EMDR.

Wykorzystanie terapii EMDR wydaje się więc być zdecydowanie przydatne w przetwarzaniu różnych aspektów związanych z emocjonalnym podejściem do choroby i do wszystkich czynników mających związek z tą chorobą (diagnoza, chemioterapia, interwencje chirurgiczne, etc.) oraz do przetwarzania traumatycznych zdarzeń z przeszłości dotyczących zarówno osobistej historii pacjenta jak i historii jego choroby.
EMDR skutecznie poprawia umiejętności radzenia sobie ze stresem i pozwala wykształcić bardziej adaptacyjne perspektywy na przyszłość.

Wyniki badania pilotażowego podtrzymują tezę, iż terapia EMDR, wraz z innymi sposobami i technikami jak psychoedukacja czy restrukturyzacja poznawcza, może przyczynić się do przywrócenia równowagi i do wzmocnienia zasobów oraz możliwości, potrzebnych do osiągnięcia DOBROSTANU u pacjenta (Faretta&Parietti, 2012). Jest to możliwe dzięki temu, że EMDR wspiera to, co Spiegel opisuje w następujący sposób:

„Niewyrażone emocje i uczucia stają się wewnętrzną przeszkodą, absorbując zasoby, których dziś nie jesteśmy w stanie w pełni zrozumieć; ale wyrażenie i zaakceptowanie tych uczuć i emocji, oznacza zaniechanie angażowania tychże cennych zasobów w zachowanie uczuć i emocji poza sferą świadomości. Jaki to może mieć wpływ na sposób, w jaki organizm walczy z chorobą, na dzień dzisiejszy pozostaje tajemnicą, ale jestem przekonany, że zjawisko to jest prawdziwe i że dopiero zaczynamy rozumieć jego mechanizm (Spiegel, Bloom, Yalom, 1981, pp. 527-533)”.

KIERUNKI PRZYSZŁYCH BADAŃ

   Pozytywne wyniki dotyczące zastosowania terapii EMDR, wykazane przez badanie pilotażowego, stworzyły warunki do rozszerzenia badań na większych próbach. W szczególności celem badania, którego realizacją zajmuje się aktualnie nasza grupa badawcza, będzie uzyskanie wyników badań w skali całego kraju (Włoch), z zamiarem zweryfikowania skuteczności i porównania dwóch podejść terapeutycznych – EMDR i innej metody (np. CBT), realizowanych wśród kobiet i mężczyzn chorych onkologicznie.
   Hipoteza, która leży u podstawy rozszerzenia badania pilotażowego, polega na przekonaniu, że EMDR może pomóc pacjentom przeżywającym w traumatyczny sposób zarówno diagnozę choroby nowotworowej, jak i terapie medyczne z niej wynikające (chemioterapia, radioterapia), ponieważ przyczynia się do wzmocnienia strategii radzenia sobie (obniżenia obiektywnych poziomów zaburzeń), wpływa na poziomy lęku, depresji, zadowolenia z życia i równowagi emocjonalnej.
   Dlatego też niezwykle istotne wydaje się nam potwierdzenie, na gruncie naukowym, niezwykle obiecujących wyników, uzyskanych w prezentowanym badaniu pilotażowym.

BIBLIOGRAFIA

Beck A., Beck Depression Inventory, Ed OS, Firenze 1959
Biondi, M., (1995). La mente e il cancro. Roma, il Pensiero Scientifico.
Derogatis, L. R., Lipman, R. S., & Covi, L. (1973). SCL- 90: An outpatient psychiatric rating scale—Preliminary report. Psychopharmacology Bulletin, 9, 13–27.
Faretta E. (2010, Maggio) - EMDR e psicoterapia oncologica. Paper presentato al Convegno “Quando l’imprevisto entra nella nostra vita : Il trauma”. Organizzato da SIPO, Brescia
Faretta E. (2012). EMDR e psiconcologia. Un ponte tra mente e corpo, in Stress e vita a cura di Francesco Bottaccioli. Ed. Tecniche nuove, Milano
Faretta E. & Parietti P.. (2012). Benessere e sviluppo delle risorse personali. Tecniche dal Mal Essere al Ben Essere Consapevole. Ed. Alpes Italia, Roma
Faretta E., Agazzi T., Poli E. Sacchezin, Zambon V. (2013), EMDR in psiconcologia. Dalle memorie traumatiche all’attivazione delle risorse personali. Paper presentato al Congresso Europeo EMDR Uniting Nations: Promoting peace within and between people, Ginevra
Huxley P., Mohamad H. The development of a general satisfaction questionnaire for use in programme evaluation. Soc. Work Soc Sciences Rev, 1 :63, 1991
Lazzari D. (2007) Mente & Salute. Franco Angeli s.r.l. edizioni Milano
Pupulin, P. (2008, Novembre). Trauma ed EMDR nei pazienti oncologici [Trauma and EMDR in patients with cancer]. Paper presentato al Congresso Nazionale, Applicazioni Cliniche dell'EMDR, Milano, Italia.
Servan-Schreiber D. (2008). AntiCancro, Prevenire e combattere i tumori con le nostre difese naturali. Sperling & Kupfer
Shapiro, F. (2000), EMDR.. Milano. McGraw-Hill Libri Italia
Sica C, Magnia C, Ghisi M., Altoè G., Sighinolﬁ C.,Chiria L.R., Franceschinia S. (2008). Coping Orientation to Problems Experienced-Nuova Versione Italiana (COPE-NVI): uno strumento per la misura degli stili di coping. Psicoterapia Cognitiva e Comportamentale - Vol. 14 - n. 1 (pp. 27-53)
Spielberger, C. D., Gorsuch, R. L., Lushene, R., Vagg, P. R., & Jacobs, G. A. (1983). Manual for the State-Trait Anxiety Inventory. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press.